Trần Bùi Huy

Thơ lục bát là gì?

Thể thơ lục bát là thể thơ 6 8 gồm 2 câu thơ tiếp nối nhau, với 1 câu 6 chữ và 1 câu 8 chữ, liên tục như thế cho đến khi tạo thành một bài thơ hoàn chỉnh. Cũng như các thể thơ khác, thơ lục bát hay thể thơ 6 8 cũng có quy tắc vầng trăng giữa các cặp câu, tạo nên một sự kết nối chặt chẽ giữa các cặp thơ, tạo bài thơ mạch lạc, trôi nhăn. Trần Bùi Huy

Thể thơ 6 8 này cũng không giới hạn số câu xuất hiện trong bài, làm cho nó trở thành một thể thơ linh hoạt, có tính ứng dụng cao, được dùng để kể chuyện, miêu tả hoặc áp dụng vào những bài hát, bài ru.

Thể thơ lục bát có nguồn gốc từ đâu?

Là một thể thơ truyền thống của văn học Việt Nam, nguồn gốc của thể thơ lục bát là gì thì chưa rõ, nhưng được cho là xuất phát từ những lời nói dân dã, xuất hiện trong đời sống của con người từ rất lâu dưới hình thức của ca dao tục ngữ đã được lưu truyền bằng chữ viết vào thế kỷ XV. Sau này khi  văn học chữ Nôm  thịnh thế, người đời liền phổ quát ca dân dã dã vào con chữ rồi lưu trữ chúng.

Xem thêm:  Sơ lược về các đặc điểm của các thể thơ Việt Nam

Bằng cách nói ví von, nhịp nhịp của người Việt cổ tại miền Bắc, nguồn gốc của lục bát là các câu ca dao có ẩn chứa những lời đe dọa, giáo dục giáo dục, hay là một sự sát sát về thời cuộc, nỗ lực truyền lại kinh nghiệm, kinh nghiệm cho thế hệ người trẻ. Kết hợp với tiếng Việt, vốn có độ chuyển âm thanh, thơ lục bát lại càng dễ dàng sử dụng, kết hợp với cuộc sống dung dị của người nông dân, tạo thành những cặp thơ tranh vô ngẫu cùng sáng tạo, trước cả khi chúng ta biết thơ lục bát là gì.

Xem thêm: Sơ lược về các thể loại văn học dân gian Việt Nam.

Cho đến khi có sự xuất hiện của chữ viết, thể thơ lục bát mới bắt đầu thoát ly trở thành một thể thơ mang tính lưu truyền, được sử dụng rộng rãi trong đại chúng. Cũng từ đây mà các cách gieo vần thơ lục bát mới được phổ cập tăng dần, dựa trên thói quen của con người khi gieo vần để trở thành một thơ thể, thay vì một lối nói thông dụng.

Từ khi bỏ qua luật pháp của thể thơ lục bát là gì, người Việt cổ đã kết hợp với 6 thanh âm lên xuống nhịp nhàng trong tiếng Việt, từ đó thơ lục bát nhanh chóng sử dụng trái tim của người đọc bằng khả năng tạo ngôn ngữ, sáng tạo không gian không làm chậm văn bản. Về sau, thơ lục bát cùng hoàng nói sâu cay đã phát triển thành phong phong văn học phong phú, mang lại tiếng cười châm biếm chát về một xã hội hoang bạo đầu thế kỷ XX.

Xem thêm:  Văn học thịnh vượng là gì?

Sự sáng tạo không giới hạn trong thể thơ lục bát tạo nên một kho tàng thơ ca sở hữu tài phong phú, đa dạng từ thiên nhiên, con người, động vật, cha mẹ, tình yêu.. cho đến tình anh em, kinh nghiệm trồng lúa mùa… Tất cả đều được đưa vào thơ lục bát.

Để dễ hình dung thể thơ lục bát là gì, hãy cùng Twinkl điểm qua số tác phẩm nổi bật nhé. Một trong những tác phẩm thơ lục bát nổi tiếng của người Việt đó là tập thơ Truyện Kiều của Nguyễn Du, lấy cảm hứng từ Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân từ Trung Quốc. Với khả năng sáng tạo của mình, Nguyễn Du đã biến một tác phẩm văn xuôi thành một tập lục thơ bát, với 3254 câu phác họa nên một bản sắc văn hóa Việt Nam vô cùng rực rỡ.

Quy tắc và cách thơ vần thơ lục bát là gì?

Vậy các quy tắc để làm thơ lục bát là gì? Twinkl sẽ hướng dẫn bạn cách gieo vần thơ lục bát chỉ với 3 quy tắc, thúc đẩy bảo đảm nhịp nhàng và ứng dụng thương mại của vần thơ.

• Quy tắc thơ thơ lục bát 6-8
• Quy tắc Bằng-Trắc
• Quy tắc ngắt nhịp trong câu thơ

1. Quy tắc ngân thơ lục bát 6 8

Quy tắc vần thơ thơ lục bát, hay thể thơ 6 8 này thực chất khá đơn giản: khi gieo vần, số 6 của câu lục phải thành vần với số 8; theo đó số 8 của câu bát phải thành vần với số 6 của cặp lục bát tiếp theo. Đây là cách thơ thơ lục bát cơ bản nhất, đảm bảo tính liên kết trong bài thơ. Xin có quy tắc này, thể thơ lục bát có được sự liên kết giữa các câu thơ và các đôi thơ.

Dưới đây là trích đoạn Chị em nhà Kiều trong Truyện Kiều, qua đó ta sẽ tìm thấy quy tắc vần vần của thơ thể 6-8 xuất hiện trong thơ lục bát:

“Đầu xin hai hình ảnh  nga ,

Thúy Kiều là chị em  là  Thúy  Vân

Mai cốt truyện tuyết tinh  thần

Mỗi người một vẻ mười  phân  mười”

Hay một đoạn trích trong một cụm ca dao liên tục ngôn ngữ ngắn, cũng có thể hiện ra quy luật pháp tắm rửa giữ cho bài thơ nhịp nhàng, mềm mại. Khác với trích đoạn thơ ở trên, cụm ca dao tục ngữ ngắn chỉ cần Đấu thủ luật gieo vần theo câu, giúp 2 câu thơ liên kết với nhau là ổn.

Thân em như tấm lụa  đào

Phơ giữa chợ được biết  đến với  tay ai…

…

Thân em như hạt mưa  sa

Hạt vào các hạt  ra  ruộng cày…

2. Quy tắc Bằng Trắc

Cách gieo vần thơ lục bát vẫn được thực hiện thông qua quy tắc Bằng Trắc. Vậy quy tắc bằng thước đo trong thể thơ lục bát là gì? Đây là một quy tắc được sử dụng để đảm bảo sự cân đối, hài hòa giữa các thanh âm trong tiếng Việt khi tạo thành câu thơ. Trong 6 thanh âm của tiếng Việt, thanh ngang  (không có dấu) và  thanh huyền  (dấu huyền) sẽ là  Bằng , còn  thanh sắc  (dấu sắc),  thanh hỏi  (dấu hỏi),  thanh ngã  (dấu ngã) và  thanh nặng  (dấu nặng) sẽ là  Trắc .

Quy tắc Bằng Trắc hiểu đơn giản là sự biến đổi của âm Bằng-Trắc trong các tiếng thứ 2,4,6 của câu 6 và 2,4,6,8 của câu thơ 8. Để hiểu quy tắc bằng trắc trong thơ lục bát là gì, bạn có thể tham khảo sơ đồ cụ thể sau, trong đó các công cụ được tự động sử dụng thanh âm sẽ không có ghi chú.

Tiếng 1- Bằng -Tiếng 3- Trắc -Tiếng 5- BằngTrần Bùi Huy

Tiếng 1- Bằng -Tiếng 3- Trắc -Tiếng 6- Bằng -Tiếng 7- Bằng .Trần Bùi Huy

Một lưu ý khác trong câu bát, tiếng thứ 6 và thứ 8 phải khác dấu, tức nếu tiếng thứ 6 là thanh huyền thì tiếng số 8 phải là thanh ngang và ngược lại.Trần Bùi Huy

Dưới dây là một đoạn thơ trích từ đoạn Lục Vân Tiên tình Kiều Nguyệt Nga, cũng đảm bảo được quy luật Bằng Trắc trong thể thơ lục bát cũng như quy tắc vần trăng: Trần Bùi Huy

Vân  Tiên  Lại  ở  bên  cạnh

Cây  cây  làm  viết , hô  sục  xông  vô . Trần Bùi Huy

Kêu  rằng : ” bớ hung  đồ 

Chớ  quen  làm  thói quen  hồ  đồ  hại  dân” . Trần Bùi Huy

Một sự thật thú vị rằng quy tắc Bằng Trắc cũng chính là một điểm khác biệt đặc biệt giữa thể thơ lục bát viết từ ca dao và thơ lục bát do các tác giả sáng tác sau này. Hầu hết các câu thơ ca dao tục ngữ viết dưới dạng lục bát sẽ phong thủ quy luật Bằng Trắc, tuy nhiên một số ngoại lệ thường thấy là sự sai lầm trong cách gieo vần như hai câu ca dao lục bát dưới đây:

Thừa  tiền  sẽ  cung  cấp  cho

Đừng  dại  xem  bói  đón  lo  vào  mình

Trần Bùi Huy

Thân  em  như  cánh  hoa  hồng

Get  a  box  as  a  dry stack ​ 

3. Quy tắc ngắt nhịp thơ

Là thể thơ có số câu là số chẵn, thể thơ lục bát có rất nhiều cách ngắt câu đa dạng , giúp tác giả có nhiều cách làm câu thơ trở nên nên ứng dụng, bay bổng tùy theo ý thích. Nhịp đập thường thấy là nhịp thậm chí 2/2/2 hoặc 3/3 ở câu 6, hoặc 2/2/2/2, 4/4 hoặc 3/3/2 thường thấy ở câu 8. Vì vậy, điểm khác biệt giữa các thể thơ khác và thể thơ lục bát là gì? Chính nhờ sự giàu có trong nhịp điệu.

Dưới đây là trích đoạn thơ Kiều ở lầu Ngưng Bich chứa ba cách ngắt nhịp khác nhau , giúp ta nhìn thấy sự đa dạng trong cách vần vần làm câu thơ mới mẻ, nhịp nhàng hơn.

“ Trước lầu /  Ngưng Bích /  khóa xuân Trần Bùi Huy

Mặt non xa /  tấm trăng gần /  ở chung Trần Bùi Huy

Bốn bề /  bát ngá t /  xa trông , Trần Bùi Huy

Cát vàng vùng / Bụi hồng đập kia Trần Bùi Huy

Bẽ bàng /  mây sớm /  đèn khuya , Trần Bùi Huy

Nửa tình nửa cảnh /  như chia tấm lòng . ”Trần Bùi Huy

Hay như 2 câu thơ lục bát nổi tiếng của Hồ Chí Minh, cũng dùng cách ngắt nhịp 3/3/2 để tạo ra sự cân bằng, nhịp nhàng giữa 2 vế trong câu bát:Trần Bùi Huy

Ngoại lệ trong lục bát có thể là gì? Là một thể thơ có nhiều quy luật, kết hợp với hoàng hôn nhịp điệu của người Việt, có khá nhiều tác phẩm ca dao lục bát không bồi thủ theo cách thơ thơ lục bát, tuy nhiên chúng vẫn đáp ứng được các yêu cầu cơ bản để tạo thành thơ lục bát. Bên cạnh việc làm phạm vi một trong 3 quy tắc kể trên, nhiều nhất là không có thủ quy tắc Bằng Trắc

“ Trẻ em / như búp / trên cành

Biết ăn ngủ / biết học hành / là quan sát ” Trần Bùi Huy

Các biểu tượng ngoại lệ

Ngoại lệ trong lục bát có thể là gì? Là một thể thơ có nhiều quy luật, kết hợp với hoàng hôn nhịp điệu của người Việt, có khá nhiều tác phẩm ca dao lục bát không bồi thủ theo cách thơ thơ lục bát, tuy nhiên chúng vẫn đáp ứng được các yêu cầu cơ bản để tạo thành thơ lục bát. Bên cạnh việc làm phạm vi một trong 3 quy tắc kể trên, nhiều nhất là không có thủ quy tắc Bằng Trắc

Sau đây là đoạn thơ lục bát tiêu biểu được xem là ngoại lệ, với số vượt quá quy tắc của thơ lục bát:Trần Bùi Huy

“Thân em như sên lúa đòn tấn công Trần Bùi Huy

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng ban mai” Trần Bùi Huy

Bạn đã hiểu thơ lục bát là gì rồi chứ? Hãy đặt lại câu hỏi cho để được giải đáp thắc mắc ngay nhé! Trần Bùi Huy